Kompas tot 2050
De opgaven voor onder meer natuur, woningbouw, economie, energie, landbouw en defensie zijn groot voor ons dichtbevolkte land. Daarvoor moeten samenhangende keuzes worden gemaakt. Daarom is regie nodig, aldus het Ontwerp. Het motto daarin is dat ‘elke regio telt’ en een passende rol heeft voor het functioneren van Nederland. Voor Waterland is dat landbouw, natuur en recreatie. Dit motto betekent: sterk houden wat sterk is en sterker maken wat sterker moet zijn. Daarvoor zijn vijf strategieën bedacht: Versterken, Initiëren, Stimuleren, Transformeren en Accommoderen (VISTA, p. 186 e.v.).
Voor Waterland ligt de focus op Accommoderen. De beoogde inzet van het Rijk komt in deze regio neer op het blijven faciliteren van de sterke groei, maar wel in balans met de kwaliteit van de leefomgeving en gecombineerd met een groei in voorzieningen en structuur alsmede inzet op betaalbaarheid van woningen en bedrijfslocaties. Wat dat precies betekent moet nog worden uitgewerkt in samenwerking met provincies en lokale overheden. Het Rijk vindt de veenweidegebieden, de waterlinies en diepliggende polders, dus het overgrote deel van de regio Waterland, in ieder geval minder geschikt voor buitenstedelijke ontwikkelingen. Volgens het Rijk is ‘een inhaalslag nodig op groene kwaliteit’ (p. 192).
Wij lichten hieronder enkele keuzes van het Rijk toe in het Ontwerp, die van belang zijn voor Waterland.
Waardevol cultuurlandschap
Het Rijk vindt het van nationaal belang ons ‘cultureel erfgoed en landschappelijke en natuurlijke kwaliteiten’ te behouden en te versterken. Het heeft daarvoor 27 zeer unieke landschappen geselecteerd, waaronder de regio Waterland. Veranderingen in het landschap zijn mogelijk, maar de zogeheten kernkwaliteiten moeten worden geborgd. Wat dat precies betekent, wordt in het Ontwerp niet duidelijk gemaakt (p. 247 e.v.).
Naast waardevolle landschappen bestaat het Beschermd Cultureel Erfgoed. Daaronder vallen de werelderfgoederen Droogmakerij De Beemster en de Hollandse Waterlinies, waarvan de Stelling van Amsterdam deel uitmaakt (p. 250).
Natuur en landbouw
Het grote belang van een robuuste natuur voor een gezonde leefomgeving, duurzame voedselproductie en betrouwbare drinkwatervoorziening wordt onderkend, evenals het belang van landbouw. De visie is dat landbouw zich ontwikkelt tot een sterke, toekomstbestendige sector die voedselzekerheid voor Nederland en Europa garandeert (p. 61). Landbouwgrond kan niet zomaar worden onttrokken voor andere activiteiten.
Het Rijk wil tegelijkertijd de natuur in een goede staat brengen (p. 137). Zij wil het laagveenlandschap voor de toekomst behouden. Een groot deel van de Waterlandse veenweiden is aangewezen als grondwaterbeschermingsgebied. Daar wordt door het Rijk ingezet op het verbeteren van de grondwaterkwaliteit (p. 133, 136).
Er is in het Ontwerp veel aandacht voor een ‘evenwichtige balans’ tussen agrarische activiteiten en veranderende water- en bodemsystemen. Voor grote delen van de veenweiden in de regio bestaat een risico op bodemdaling en verzilting. Om de unieke kwaliteiten van de veenweidegebieden te behouden en de uitstoot van broeikasgassen af te remmen wordt bewogen naar een grondwaterpeil van 20 tot 40 cm onder het maaiveld.
Volgens het Ontwerp zal de melkveehouderij in veenweidegebieden meer worden ondersteund door extra inzet van middelen voor agrarisch natuur- en landschapsbeheer en door het ontwikkelen van grondinstrumentarium. Daarnaast kan het verdienvermogen worden aangevuld met andere functies zoals agroforestry, zorg, CO2-vastlegging in veen, energieopwekking of recreatie.
Door het Rijk wordt gekozen voor het realiseren aaneengesloten kansgebieden voor weidevogels op basis van vrijwilligheid. Daarbij wordt gestreefd naar kerngebieden met optimaal beheer voor weidevogels, met daaromheen een substantiële schil van gebieden met openheid en rust in het broedseizoen en kruidenrijk grasland (p. 135).
Woningbouw en woonmilieus
Woningbouw staat centraal in het Ontwerp. Er zijn 21 nationale en 127 regionale woningbouwlocaties aangewezen in Nederland en in zijn algemeenheid mogen bij dorpen ‘straatjes erbij’ worden gebouwd tot 100 woningen. De nationale locaties liggen allemaal buiten onze regio. Bij Purmerend zijn twee regionale locaties aangewezen, namelijk de Oostflank en Visie Zuidoostbeemster 2 (p. 301). Verder zijn geen regionale locaties aangewezen, ook niet bij Volendam. Zoals gezegd vindt het Rijk de veenweiden en diepliggende polders minder geschikt voor buitenstedelijke ontwikkelingen.
Volgens de kaart op p. 299 hebben Edam, Volendam en Monnickendam een landelijk woonmilieu. Alleen Purmerend kent een stedelijk woon-werkmilieu in onze regio.
Economie
Een sterke economie is uiteraard ook van belang. Alleen het bedrijventerrein bij Purmerend is aangeduid als groter dan 200 hectare met een hoge milieubelasting. De aanleg van een nieuw bedrijventerrein in de Purmer, wat de gemeente Edam-Volendam wil, is niet voorzien. Bestaande bedrijventerreinen moeten toekomstbestendig worden gemaakt. Het Rijk kiest ervoor deze zoveel mogelijk te beschermen, beter te benutten en waar nodig strategisch uit te breiden (p. 174).
Mobiliteit / bereikbaarheid
Verstedelijking vindt bij voorkeur plaats op plekken die goed bereikbaar zijn met openbaar vervoer. In het Ontwerp zijn geen nieuwe infrastructurele projecten voorzien in de regio Waterland, dus geen betere verbinding met bijvoorbeeld Volendam.
Ter inzage en reacties
Het Ontwerp ligt tot en met 15 december 2025 ter inzage. Iedereen kan daarop reageren door een zienswijze te sturen tot en met deze datum. Hoe dat moet is te lezen op deze website: https://www.ruimtelijkeordening.nl/actueel/nieuws/2025/10/06/ontwerp-nota-ruimte-ter-inzage. Op deze website staan links om het Ontwerp te bekijken en het milieueffectrapport (planMER) en de passende beoordeling waarin de gevolgen voor milieu en natuur zijn uitgewerkt.
SBW is blij met de visie voor Waterland en de bestempeling daarvan als waardevol cultuurlandschap. Maar SBW moet de documenten nog goed gaan lezen. Zij zal sowieso een reactie sturen omdat het beleid voor en de borging van het behoud van cultuurlandschappen te onduidelijk zijn, evenals de begrenzing van de regio Waterland. SBW vindt bovendien dat niet bij ieder dorp straatjes erbij moeten kunnen komen. Daarmee kunnen cultuurlandschappen onherroepelijk worden aangetast. Zij schreef daar al eerder over. Verder vraagt SBW zich af of met onze landbouw de Europese voedselzekerheid moet worden gegarandeerd of dat het niet voldoende is de garantie te beperken tot met name de voedselzekerheid voor Nederland.
Wij houden u op de hoogte.