Nederland onderaan de ranglijsten
Het is geen verrassing meer: Nederland scoort slecht op het gebied van biodiversiteit. Veel van onze natuur is verdwenen – slechts 15 procent van de oorspronkelijke natuur is nog over. Als er niets verandert, dreigt er in 2030 zelfs een tekort aan schoon drinkwater. Slechts één procent van onze wateren voldoet aan de norm ‘goed’.
Wat er moet gebeuren, is bekend. Verdere onderzoeken of eindeloos vergaderen zijn overbodig. Wat ontbreekt is lef en politieke wil om doortastende keuzes te maken en maatregelen te nemen die écht bijdragen aan natuurherstel.
Weiden bij Uitdam: herstel in actie
In 2019 kocht een particulier 16 hectare landbouwgrond in de polder Opperwoud langs de Zeedijk bij Uitdam. Dit vormde de basis voor de Stichting Opperwoud Foundation, opgericht met het doel om natuurbehoud en -ontwikkeling te bevorderen voor herstel van vogelbiotopen. Inmiddels beheert de stichting zo’n 50 hectare.
Polder Opperwoud: schermafbeelding van foto Paul Raps:
De uitgangspunten? Terug naar een veenweidelandschap met nat grasland, laat maaien en vooral: rust.
Na aankoop werd de bemesting volledig stopgezet en werd de ligging van de percelen (ten opzichte van het waterpeil van de boezem in Waterland) nauwkeurig in kaart gebracht. Op basis hiervan en de natuurdoelstelling is een inrichtingsplan opgesteld, gericht op een stabiel waterpeil van 0 tot 15 cm onder het maaiveld. Dat vereist maatwerk: het ene blok percelen moet water aanvoeren, het andere juist afvoeren. Met behulp van een systeem van dammen, pompen en vlotters is dat mogelijk.
Daarnaast werden bredere greppels en beheerpaden aangelegd. Ton Pieters, adviseur van de stichting, legt uit: “Het is eigenlijk heel simpel: de veenweiden moeten natter en schraler worden. Er is jarenlang te veel mest uitgereden. We greppelen, maaien en voeren het gras af en controleren de waterhuishouding. Daarna is het aan de natuur. Geef die rust en ruimte, dan volgen bodemleven, plantengroei en insecten vanzelf. En waar insecten zijn, komen de weidevogels.”
Herstel weidevogelbiotoop binnen drie jaar
Na drie jaar volgen van genoemde uitgangspunten zijn de resultaten zichtbaar én hoorbaar: kruidenrijk grasland met soorten als moeras-vergeet-mij-nietje, ratelaar, goudknopje en een scala aan grassen en kruiden. De bloemen en kruiden trekken volop insecten aan – een feestmaal voor jonge weidevogels. Dankzij het stabiele waterpeil, zelfs tijdens het afgelopen droge voorjaar, blijven de greppels nat. Het aantal broedparen weidevogels op de terreinen van de stichting is de afgelopen jaren gestegen van 91 in 2022 naar 157 in 2024. Deze stijgende lijn wordt dit jaar voortgezet.
Tijdens het broedseizoen blijft het terrein afgesloten voor mens en vee. Alleen zo krijgen flora en fauna de rust die nodig is.
De basis: natte en bloemrijke weilanden. Foto: Ton Pieters
Moeras-vergeet-me-nietjes. Foto: Rineke Neppelenbroek
Ratelaar. Foto: Rineke Neppelenbroek
Broedende kievit. Foto: Jan van der Geld
Contrast met de omgeving
In aangrenzende percelen van Staatsbosbeheer is het beeld minder rooskleurig. Daar staan de greppels vaak droog. “En dan zie je ook nauwelijks weidevogels,” zegt Pieters. “Er groeien wel grassen en kruiden, maar zonder goed waterbeheer is het ecosysteem incompleet.” De potentie is er, maar het ontbreekt aan voldoende aandacht voor de waterhuishouding.
Weiden bij Zuiderwoude: hoop uit het niets
Bij Zuiderwoude kocht een andere particulier vier hectare landbouwgrond waar jarenlang geen weidevogels broedden. De percelen grenzen aan natuurgebied van Staatsbosbeheer. Net als bij Uitdam werd ingezet op vernatting, verschraling en rust. Binnen twee jaar veranderde de grasmat: kruiden en bloemen kregen de kans tot bloei te komen en de eerste weidevogels streken neer om te broeden.
Conclusie: ruimte en rust werken
Deze twee voorbeelden tonen aan: met doordachte maatregelen, rust en geduld is natuurherstel mogelijk – zelfs op relatief korte termijn. De natuur heeft veerkracht, zolang wij haar maar de ruimte geven.
SBW juicht beide initiatieven van harte toe en zal de positieve ontwikkelingen met belangstelling in de gaten blijven houden.