18 oktober 2018 – De Stichting Behoud Waterland (SBW) viert op 18 oktober haar 45ste verjaardag. De tijd vanpensionering is nog lang niet in zicht, want ‘de organisatie van de liefhebbers van de regio Waterland’, zoals de SBW zich tegenwoordig noemt, kan nog niet gemist worden.
Actief optreden voor het behoud van landschap, cultuurhistorie, natuur en leefbaarheid en tegen verstedelijking en verrommeling van het landelijk gebied is nog steeds hard nodig. Hieronder brengt de SBW haar wensenlijst in tien punten onder woorden en in beeld.
# 1. Verduurzaam de landbouw, stop de schaalvergroting
De agrarische sector in de regio Waterland bestaat grotendeels uit melkveehouderijbedrijven. De melkveehouderij moet verduurzamen. De voedsel- en mestkringloop moet worden gesloten. Het aantal dieren moet worden aangepast aan het draagvermogen van het landschap zodat er geen mestoverschot ontstaat. Bodemdaling van en CO2-emissies uit veengrond moeten drastisch worden beperkt. Weidegang is elementair voor dierenwelzijn. Megastallen, die kenmerkend zijn voor de intensieve veehouderij, worden niet toegestaan. Want zij zijn slecht voor de dieren en het milieu en passen niet in het kleinschalige veenweidelandschap.
# 2. Bestem Waterland-Oost-Oost tot natuurgebied
Het gebied dat we Waterland-Oost-Oost noemen wordt begrensd door het Goudriaankanaal in het westen, de Markermeerdijk in het oosten, de Uitdammer Die in het noorden en Durgerdam in het zuiden. Het Goudriaankanaal werd begin 19e eeuw gegraven tussen Durgerdam en het eiland Marken. Het kanaal was bedoeld voor de scheepvaart tussen de Zuiderzee en Amsterdam zodat de schepen het verzandende IJ en ‘voor Pampus liggen’ konden vermijden. Om financiële, technische en politieke redenen is het Goudriaankanaal nooit voltooid. Het kanaal is in de loop der jaren gedempt, de sloten aan weerszijden van het kanaal zijn er nog wel.
Waterland-Oost-Oost bestaat grotendeels uit veenweiden, maar heeft ook een kleine droogmakerij, de Blijkmeer. Het gebied heeft grote natuurwaarden, er zitten veel weidevogels en er groeien planten als ronde zonnedauw en kale jonker. Grote delen van Waterland-Oost-Oost maken al deel uit van het Natuurnetwerk Nederland (NNN). De omvorming van de rest van het gebied naar natuur ligt daarom voor de hand. Dit moet plaatsvinden in goed overleg met de boeren.
# 3. Bewaar het veen
De veenbodem in grote delen van de regio Waterland zorgt voor een unieke flora en fauna. Veen is een verzameling oude en half verteerde plantenresten en daarmee ook een opslagplaats van broeikasgas CO2. Het veen verdwijnt (oxideert) als er zuurstof bijkomt, en dat leidt tot bodemdaling. We kunnen het veen behouden als we oxidatie voorkómen door het waterpeil voldoende hoog te houden.
Behoud van het veen en een daarvoor benodigd hoog waterpeil zijn nauwelijks te combineren met de traditionele melkveehouderij. Daarom moet er per gebied een keuze gemaakt worden welk beleid gevolgd wordt. Er zijn drie mogelijkheden: 1) gebieden waar volledig prioriteit wordt gegeven aan veenbehoud en veenherstel en waar vanwege het hoge waterpeil melkveehouderij niet mogelijk is; dit worden moerassen of gebieden voor natte landbouw (paludi-cultuur); 2) gebieden prioriteit wordt gegeven aan natuur, maar waar beperkt agrarisch gebruik mogelijk is vanwege de geringere ontwatering; deze gebieden behouden hun karakter als weidevogelgebied, hun bodem blijft dalen en ze blijven CO2 uitstoten; 3) gebieden waar agrarisch gebruik volledig mogelijk is door ontwatering; ze blijven dalen en een bron van veel CO2-uitstoot; hier bevinden zich de melkveebedrijven.
Behoud van het veen is zeer wenselijk voor de natuur en voor het klimaat. Groei van het veenpakket is nog beter. De praktijkproef ‘Omhoog met het veen’ in het Ilperveld verdient ondersteuning. Aan proeven met natte landbouw, zoals de teelt van lisdodden, op Waterlands grondgebied is grote behoefte. Het ‘Waterlandse Veen’ (anderen noemen het ‘Amsterdam Wetlands’) moeten we koesteren.
# 4. Geen nieuwe bedrijventerreinen in het groen
De aanleg van nieuwe bedrijventerrein in het landelijk gebied is ongewenst want dat gaat ten koste van waardevol groen en open gebied. Nieuw bedrijventerrein is ook helemaal niet nodig omdat in de regio Waterland meer dan genoeg hectares beschikbaar zijn voor bedrijven.
Om te beginnen op bestaande bedrijventerreinen. Daar is vaak sprake van veroudering en kan met herstructurering ruimte gemaakt worden voor bestaande en nieuwe bedrijven. Dan is er ook nog het regionale bedrijventerrein Baanstee-Noord in Purmerend. Dat bestaat nu al jaren en nog steeds liggen er tientallen hectares braak te wachten op bedrijven.
# 5. Bouw nieuwe woningen binnen bestaand stedelijk gebied, niet in het groen
Veel mensen zijn op zoek naar een eerste of een andere woning. Maar niet alle wensen zijn haalbaar omdat ze te veel geld kosten, er onvoldoende aanbod is of omdat de wens maatschappelijk niet reëel is. Huisvesting is een sector die de ruimte in de regio Waterland moet delen met andere sectoren zoals landbouw, natuur en recreatie. Daarom worden er binnen de regio Amsterdam afspraken gemaakt waar welke woningen het beste gebouwd kunnen worden. De belangrijkste twee afspraken zijn: 1) mensen laten wonen waar de werkgelegenheid is (dat is vooral ten zuiden van het Noordzeekanaal), en 2) binnenstedelijk bouwen om het groen te sparen. Dat vindt de SBW verstandige afspraken. Temeer omdat de bevolkingsaanwas in de regio Waterland (excl. Amsterdam) negatief wordt.
Het is verstandig vanwege de leegstand en/of onderbezetting van woningen omdat de kinderen het huis hebben verlaten, mensen scheiden en partners overlijden. De cijfers van het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) laten zien dat in 2017 bijna veertig procent van de particuliere huishoudens uit één persoon bestaat. Er moeten meer kleine huizen en appartementen worden gebouwd om de doorstroming te bevorderen. Dan komen er huizen vrij voor meerpersoonshuishoudens. Die kleine huizen en appartementen kunnen heel goed binnenstedelijk worden gerealiseerd.
Dat betekent volgens de SBW dat de gemeente Beemster moet stoppen met het bouwen van woningen in het landelijk gebied rond Zuidooostbeemster, dat de gemeente Purmerend de bouw van duizenden woningen in de Wijde Wormer of in de nog agrarische Purmer moet schrappen uit haar Toekomstvisie 2040, en dat betekent dat de gemeente Edam-Volendam de bouw van minstens 800 woningen in de weilanden van de Lange Weeren eindelijk eens moet opgeven. En ook al die woningbouwplannetjes in de weilanden rondom de dorpen moeten geschrapt worden: dat worden altijd veel te dure woningen waar de eigen jonge en oude dorpelingen helemaal het geld niet voor hebben. De Waterlandse gemeenten moeten inzetten op bouwen binnen de bestaande steden en dorpen en niet meer bouwen dan nodig is. Ze moeten zuinig zijn op de kip met groene eieren.
# 6. Geen nieuwe gehuchten op oude boerenerven
Boeren stoppen soms met hun bedrijf. Omdat ze geen opvolger hebben, omdat ze het financieel niet kunnen bolwerken of omdat ze heel iets anders gaan doen. Wat te doen met de schuren en stallen als het boerenbedrijf stopt? Het veranderen vande agrarische bestemming in een woonbestemming voor burgers is een logische. Het is ook logisch om gelijktijdig met die bestemmingsverandering de sanering van (soms lelijke) bedrijfsgebouwen die hun functie verloren hebben, mee te nemen. In de zogenaamde Ruimte voor Ruimte regeling is geregeld onder welke voorwaarden zo’n herbestemming kan plaatsvinden.
De praktijk laat helaas zien dat dergelijke herbestemmingen van voormalige boerenerven vaak wordt gebruikt om er veel dure woningen terug te bouwen, veel meer dan nodig zijn om de sanering van de oude bedrijfsbebouwing te financieren. Geld verdienen is het hoofdmotief van de operatie geworden. Zo ontstaan er puisten met nieuwbouw in agrarisch gebied, vaak in lintdorpen, die daar helemaal niet passen. De SBW wil niet dat er nieuwe gehuchten ontstaan in het boerenland.
# 7. Geen nieuw asfalt voor nog meer auto’s
In 1973 bonden bewoners van Waterland en de Vereniging tot Behoud van Waterland de strijd aan tegen het overheidsplan tot de aanleg van een nieuwe autosnelweg tussen Purmerend en Amsterdam. Die weg zou ten koste gaan van boerenbedrijven in Purmerland en van de natuur in Varkensland of het Ilperveld. De brochure ‘Geen RW7 door Waterland’ kwam uit in oktober 1979 in een oplage van 1500 exemplaren. Zij werd massaal verspreid onder journalisten, Tweede-Kamerleden en de eigen achterban. In het voorjaar van 1980 besluit de Tweede Kamer de aanleg van de autosnelweg RW7 tussen Purmerend en Amsterdam te schrappen uit het nationale verkeersplan.
Anno 2018 is de aanleg van nieuw asfalt voor autoverkeer helemaal achterhaald. Iedereen weet inmiddels dat meer asfalt meer autoverkeer genereert en geen oplossing is. Openbaar vervoer en fietsen zijn uitstekende alternatieven. Daarin moet worden geïnvesteerd. Verbreding van de A7/A8 is ongewenst.
# 8. Voor langzame recreatie, koester de stilte
Waterland is een eldorado om te genieten van rust en ruimte. Bootje varen, schaatsen, fietsen, wandelen, vogels kijken, insecten zoeken, banjeren, op je rug liggen, vissen, hardlopen. Het kan allemaal. En het gebeurt allemaal in Waterland. Door bewoners, door stedelingen, door toeristen.
Lawaairecreatie past niet bij Waterland. Tochten van motorrijders over de Markermeerdijk en door de dorpen willen we niet. Luidruchtige speedboten in het Twiske zijn niet gewenst. Festivals met de volumeknop op maximaal horen hier niet. Een provinciaal en gemeentelijk stiltebeleid kan dit bevorderen.
We willen ‘slow recreation’, langzame en rustige recreatie. Waterland als oase in de drukke metropoolregio Amsterdam.
# 9. Voor een effectieve bescherming van werelderfgoederen
De regio Waterland heeft De Stelling van Amsterdam en droogmakerij De Beemster. Vanwege hun bijzondere cultuurhistorische waarden zijn deze twee gebieden door de Unesco, culturele organisatie van de Verenigde Naties, aangewezen als werelderfgoed. Een terechte erkenning die de verplichting meebrengt zuinig te zijn op onze werelderfgoederen.
Helaas verrijst in het landelijk gebied van Zuidoostbeemster de ene nieuwbouwwijk na de andere uit de grond. Weilanden worden volgebouwd, de oude verkavelingsstructuur wordt doorbroken. Dat is volkomen in strijd met de bijzondere waarden die voor de twee werelderfgoederen (die op die plek samenvallen) benoemd zijn. Gemeente, provincie en rijk spreken mooie woorden over ons werelderfgoed, maar laten het afweten als het op daadwerkelijke bescherming aankomt. Dat moet anders. Dat moet beter.
# 10. Koester de oerkwaliteit duisternis
Waar is het nog donker in Waterland? Echt donker. Bijna nergens meer. Als je ’s avonds kijkt in de richting van Amsterdam, Purmerend, Zaanstad of over het Markermer richting Almere zie je een lichtgloed aan de hemel. De stedelijke verlichting verstoort de duisternis. Ook op kleinere schaal doet zich dat voor. Bij bedrijventerreinen en sportvelden die baden in het licht, ook als ze op dat moment niet in gebruik zijn. De verlichting staat ook vaak fout gericht, zodat veel licht naar boven schijnt waar niemand er voordeel van heeft. Pure verkwisting ook.
De SBW wil dat we zuinig zijn op onze duisternis. Verlicht minder, en áls je het toch doet verlicht dan niet meer dan noodzakelijk. Dat is goed voor onze nachtrust en voor onze beleving van de natuurlijke buitenwereld om ons heen. Het is ook goed voor nachtdieren. En het is goed voor het milieu want voorkomt onnodige energieverspilling. Duisternis en stilte zijn oerkwaliteiten van levensbelang voor mens en dier.
Lees over de oprichting en de eerste jaren van de Vereniging Behoud Waterland het artikel ‘SBW 45 jaar’.