18 oktober 2018 - Op donderdagavond 18 oktober 1973 kwamen in café-restaurant Concordia in Broek in Waterland een groot aantal mensen bij elkaar. Samen richtten de aanwezigen die avond de Vereniging tot Behoud van Waterland (VBW) op.
Daarmee was de voorloper van de huidige Stichting Behoud Waterland (SBW) geboren. Op 18 oktober 2018 vieren we onze 45-jarige verjaardag. In dit artikel blikken we terug op de oprichting en eerste tien jaren van onze organisatie.
Opstand
In 1972 en 1973 kwam de Waterlandse bevolking massaal in opstand tegen de ingrijpende verstedelijkingsplannen van zowel het Rijk als de provincie Noord-Holland. Het kleine marktstadje Purmerend moest in de groene Purmer uitgroeien als een overloopgemeente voor inwoners uit Amsterdam en er was een rechtstreekse autosnelweg tussen Purmerend en Amsterdam gepland dwars door boerenland en natuurgebied.
Toen de provincie eind 1992 met haar eerste voorstellen voor een streekplan ‘Waterland’ kwam om dat allemaal mogelijk te maken, ging een duizendtal Waterlanders in tientallen werkgroepen, verdeeld naar thema en gemeente, aan de slag om hun bezwaren te funderen. Zij werden daarbij begeleid door een volkshogeschool en een vormingscentrum, met financiële steun van het Provinciaal Opbouworgaan. In mei 1973 brachten zij hun eindrapport ‘Waterlanders over Waterland’ uit. Ze kritiseerden de bevolkingsprognoses, benadrukten het belang van het boerenland en de waarde van de natuur en beargumenteerden de overbodigheid van een nieuwe snelweg.
Vereniging opgericht
Al die commotie deed bij velen het besef ontstaan dat er behoefte was aan een echte belangenvereniging voor Waterland. Dat leidde tot de al genoemde oprichtingsbijeenkomst op die herfstavond in Broek in Waterland.
Oprichtingsvergadering van de Vereniging tot Behoud van Waterland in oktober 1973
‘De vereniging stelt zich ten doel’, zo legden de aanwezigen vast in de Statuten van hun Vereniging, ‘a) het doen behouden respectievelijke bevorderen van een zo gunstig mogelijk woon-werk en leefklimaat in Waterland; b) het doen behouden respektievelijk bevorderen van de onvervangbare funkties van het natuurlijk milieu en het landelijk karakter van Waterland.’
Het logo van de VBW
Dat doel wilde vereniging bereiken langs wettige weg, middels voorlichting, acties, het uitgeven van een blad en ‘het bevorderen van een gunstige ontwikkeling van het landschappelijke karakter van Waterland, waarbij agrarische bedrijfsvoering en natuurbehoud in harmonie dienen samen te gaan.’
Houdt de Purmer Groen
De argumenten van de VBW en haar bondgenoten, zoals het Comité ‘Wees wijs, Houdt de Purmer Groen’, tegen de enorme groei van Purmerend van 30.00 tot misschien wel 100.000 inwoners waren glashelder. Opoffering van waardevol groen is niet nodig want de officiële bevolkingsprognoses kloppen niet. Groei is zeker niet nodig als Amsterdam behoorlijke woningen voor zijn inwoners in de stad gaat bouwen.
Vlag halfstok in de Purmer, uit: Nieuwe Noordhollandse Courant 5 augustus 1974
Immers, Amsterdam verloederde, er waren te weinig goede en betaalbare woningen en nu probeert het Amsterdamse gemeentebestuur zijn probleem over de schutting te gooien, zo was de gedachte. ‘Amsterdam valt in elkaar en wil zijn mensen kwijt, vooral zijn arbeiders’, schreven de Waterlanders in hun rapport. ‘Wil Amsterdam het Ibiza van het noorden worden, een kunstenaarskolonie met een flinke toeristenindustrie?’
Uniek bondgenootschap
Maar de verandering van Purmerend in een snel groeiende overloopgemeente hebben de VBW en haar bondgenoten niet kunnen tegenhouden. Wél werd de aanslag op en verstedelijking van de toen nog volledig agrarische Purmer minder groot dan in eerdere plannen was bedacht.
Toen er in Provinciale Staten over het streekplan gestemd moest worden waren de krachtsverhoudingen tussen voor- en tegenstanders van bebouwing van de Purmer ongeveer gelijk. In een ongemeen spannende stemming in mei 1974 werd het voorstel om helemaal af te zien van bouwen in de Purmer verworpen met 37 tegen 36 stemmen. Daarna besloot een grote Statenmeerderheid alleen het noordwestelijk deel van de Purmer te bebouwen. De dag erna hingen op veel boerderijen in de Purmer de vlaggen halfstok.
Maar de Waterlandse actievoerders bleven actief, er moest immers ook nog een bestemmingsplan worden vastgesteld. Zij besloten tot een demonstratie op 8 juni 1974 in Amsterdam. Verzamelen met tractors, landbouwwerktuigen en fietsen bij de kerk in Ilpendam en dan óp naar de hoofdstad. Zij hadden een uniek bondgenootschap gesloten met de vele Amsterdamse buurtactiegroepen en opbouworganen die zich inzetten voor stadsvernieuwing en volkshuisvesting. Met hen trokken de actievoerders door de Amsterdamse volkswijken naar het stadhuis. ‘Waterlanders op de bres voor een leefbaar Amsterdam’, stond er in de oproep voor de protesttocht, ‘Amsterdammers voor het behoud van Waterland.’ Veel kranten publiceerden een foto van de Waterlandse tractors in de straten van de hoofdstad.
Natte droom
De andere grote kwestie die rond 1973 de mensen in beweging bracht, was het plan voor de aanleg van een directe autosnelweg tussen Purmerend en Amsterdam (het Schouw), de zogenaamde Rijksweg 7 (RW7). Onnodig en zeer ongewenst, vonden de Waterlanders.
De regering had eind jaren zestig een nieuwe autosnelwegenplan gepubliceerd, die in het Haagse jargon Structuurschema Hoofdwegennet heette. 'De natte droom van iedere wegenbouwer' noemde weekblad Vrij Nederland de geplande aanleg van 3500 kilometer aan autosnelwegen. De aanleg van de RW7 werd hierin genoemd.
Het verzet tegen de aanleg van Rijksweg 7 werd een groot succes.
VBW-bestuurslid Kees Rozendaal op bezoek bij minister Gruyters, oktober 1974
Waar een wil is…
De weg zou waardevol agrarisch gebied van Purmerland en de natuurgebieden Varkensland of Ilperveld doorkruisen en vernielen. De weg was volgens de actievoerders ook helemaal niet nodig, want er was al een snelwegverbinding tussen Purmerend en Amsterdam, die liep van Purmerend via de Wijde Wormer en de A8 naar de Coentunnel. Niet helemaal rechtstreeks maar wel een prima verbinding, volgens de Waterlanders. ‘Waar een wil is, is een omweg’, betoogden zij.
Het jarenlange en hardnekkige verzet leidde ertoe dat de Tweede Kamer begin 1980 de RW7/A7 schrapte uit het Rijkswegenplan.
SBW nog steeds nodig
In de vijfenveertig jaar van zijn bewogen geschiedenis is Behoud Waterland steeds opgekomen voor de verdediging van de leefbaarheid, het landschap en de natuur. Dat was nodig en dat blijft in de toekomst nodig.
Want hoezeer veel mensen en overheden ‘Waterland’ prijzen om zijn unieke kwaliteiten en in hun hart hebben gesloten, de werkelijkheid is soms anders. De druk om het kwetsbare Waterland te exploiteren is enorm. Anno 2018 zit de 45-jarige vol energie om zich in te zetten voor het behoud van de bijzondere kwaliteiten van de regio Waterland. Misschien moeten Waterlanders en Amsterdammers weer samen een bondgenootschap sluiten voor de verdediging van dit unieke groengebied.
Lees ook het artikel ‘Tien wensen van de jarige SBW’.