juni 2023 – De Stichting Behoud Waterland bestaat in 2023 vijftig jaar. Alle reden om dit jaar stil te staan bij de veranderingen in het Waterlandse landschap, de rol van de SBW en de toekomst. In een aantal artikelen laten we streekbewoners hierover aan het woord. In dit artikel is dat Barbara van Beijma.
Als de koffie is ingeschonken, steekt Barbara van Beijma meteen van wal.
‘De SBW is de luis in de pels. Luizen blijven altijd nodig want gemeenten vergeten nogal eens wat voor soort bijzondere plek de regio Waterland is. Met name politici vergeten dat – die zijn ook vaak na een bestuursperiode weer weg. Gemeenten zitten vaak te slapen.’
Hoe komt het, dat gemeentebestuurders vergeten om wat voor bijzonder gebied het gaat?
‘Ze vinden het landschap vanzelfsprekend en heel gewoon. Als je echter op Europese schaal kijkt, is het heel bijzonder hier. Het bijzondere van de regio Waterland is, dat het vooral bestaat uit van oorsprong brakwater veengebieden. Die zijn in Europa ontzettend zeldzaam. Met name ook daarom zijn veengebieden in de regio aangewezen als Natura2000-gebieden. Er is andere plantengroei die heel anders is dan in zoetwaterveengebieden als de Vechtplassen. Daar moeten we zuinig op zijn, want die is mooi, bijzonder en zeldzaam.’
Biologe
Barbara heeft het grootste deel van haar leven in Waterland gewoond. Zij werd in 1950 geboren in Leiden, groeide op in Waddinxveen, ging biologie studeren in Amsterdam., trouwde op haar 22e met Rik en verhuisde snel daarna naar Monnickendam.
‘We wilden de stad uit en zochten een huis in de omgeving. Eerst gekeken in de buurt van Abcoude, maar ten zuiden van Amsterdam was het veel te duur. In Monnickendam hadden mijn ouders een boot liggen en daar konden we midden in de stad een huis kopen, dat we konden betalen. Tegenwoordig zijn de woningen boven het Noordzeekanaal net zo duur als die ten zuiden van het kanaal. Het huis staat aan het Zuideinde. Vroeger was dat een winkelstraat en was Monnickendam een winkelstad. Dat is wel erg veranderd.’
Eind jaren zeventig studeerde ze af, maar kon niet meteen een baan als bioloog vinden. Dus wijdde ze haar aandacht aan het gezin met drie kinderen en ging ze de politiek in. Van 1987 tot 1999 was ze lid van Provinciale Staten voor de PvdA. In 1995 ging ze werken bij Landschap Noord-Holland. Eerst als projectmedewerker, later als voorlichter en tenslotte als beleidsmedewerker externe betrekkingen. Totdat de provincie de subsidie daarvoor stopzette. Tot op heden doet zij vrijwilligerswerk in haar stad, zoals voor Waterlandsmuseum De Speeltoren en de VVV.
Vroeger was het natter
Wat is er de afgelopen vijftig jaar veranderd in de regio Waterland?
‘Vroeger was het veel natter’, antwoordt Barbara. ‘De hoek bij de dijk naar Marken, binnendijks bij die boerderij, stond ’s winters altijd onder water. De bemaling is inmiddels erg verhevigd. In die buurt vond je altijd heel veel weidevogels, ook kemphanen. Qua natuur is Waterland erg veranderd. Ook qua kleur. Vroeger was het rood van de zuring en geel van de boterbloemen. Nu is het egaal groen.
Met de natuurgebieden, die van oudsher op de moeilijkst bereikbare plekken liggen, gaat het wel goed. Ik heb veel bemoeienis gehad met het project Ilperveld Integraal. De waterkwaliteit was helemaal niet goed. Dat kwam door het slechte IJsselmeerwater dat werd ingelaten, en door uitspoeling van ongewenste stoffen uit de landbouw. Ilperveld Integraal is een groot project geweest, waarbij het gebied grotendeels met dammen werd afgesloten. De kwaliteit van het IJsselmeer(=Rijn) water is inmiddels verbeterd, maar qua chemische samenstelling te zoet en niet passend bij het veen.’
Vogels
‘Vroeger zag je echt meer vogels.’
Toen Barbara in Monnickendam kwam wonen, heeft ze zich snel gemeld voor de vrijwillige weidevogelbescherming. Dat ging om het beschermen van nesten. Dat heeft ze twintig jaar gedaan in Waterland-Oost. Maar ze noemt de situatie nu ‘treurig’.
‘De landbouw is intensiever geworden. Vroeger dwong de hoge waterstand tot laat maaien, waardoor de pullen konden opgroeien en vliegvlug worden, want er was voldoende te eten en geen machinaal gevaar. Nu hebben de jonge vogels honger en last van predatoren. Grutto’s kunnen wel dertig jaar oud worden en zo werd lang gemaskeerd dat er onvoldoende jonge grutto’s bijkwamen. Nu sterft de oude generatie grutto’s uit en maken we de instorting van de gruttopopulatie mee.’
Weidevenne
Als Statenlid was Barbara betrokken bij de vaststelling van het 2e Streekplan Waterland in 1992. Dat zag er best goed uit, omdat er niet zomaar overal in het landelijk gebied gebouwd mocht worden. Het belangrijkste discussiepunt was de opdracht van het rijk om een nieuwe Vinex-locatie te vinden. Waar moest die nieuwe woonwijk komen: in het inmiddels behoorlijk opgeschoten Purmerbos of in de weilanden van Weidevenne?
‘Een net aangeplant bos kappen, een uniek bos op klei (!), lag niet voor de hand. Voor de ruimtelijke ontwikkeling van Purmerend was Weidevenne logisch, dan kwam het centrum meer in het centrum te liggen. Qua natuur en veen is Weidevenne achteraf gezien geen goede keus geweest. De bebouwing van het veen daar heeft een enorme, negatieve klimaatimpact.’
Nu is Staatsbosbeheer met de gemeente Purmerend in overleg om een deel van het bos te kappen ten behoeve van woningbouw. Wat vind je daarvan?
‘Staatsbosbeheer is vijftien jaar geleden qua financiën uitgekleed door staatssecretaris Bleeker en moet nu zijn eigen geld verdienen. SBB heeft wel besloten dat er in het Purmerbos geen commerciële bomenkap meer plaatsvindt. Het bos hoort inmiddels ook bij het Natuur Netwerk Nederland.’
Hoop geven
Barbara vindt het interessant om het Purmerbos in de regio te hebben, ‘als de rest maar kaal blijft’. Hoe dat zo?
‘Waterland is een waardevol cultuurlandschap. Ooit was het hele gebied een moerasbos, namen als Zuiderwoude en Broek in Waterland herinneren daar nog aan. Maar in de Middeleeuwen is het ontgonnen door boeren. Toen alles verkaveld was, was Waterland kaal en boomloos. Die verkaveling is nog intact, zeker in het Ilperveld, Varkensland en Waterland-Oost. Dat willen we zo houden.’
De provincie heeft dat officieel ook als beleid. Al in 1990 verscheen de provinciale beleidsnotitie ‘Veenweidegebieden: Opgeven of hoop geven?’. Daarin werd vastgelegd dat de drooglegging in veenweidegebieden maximaal 60 centimeter mocht zijn, om verdroging en versnelde maaivelddaling te voorkomen. Er werd in die tijd ook gezocht naar alternatieve inkomstenbronnen voor de boeren die last zouden hebben van een hoger waterpeil. Zo is het project Hotel de Boerenkamer ontstaan, dat logeren bij de boer propageerde, is de vergoeding van het weidevogelbeheer van de grond gekomen en zijn er initiatieven op het gebied van recreatie gestart.
Barbara was er als politica en vanuit haar werk bij betrokken, maar het gaat allemaal erg traag en succes is niet verzekerd, vindt ze.
Klimaatkansen
Hoe zie jij de toekomst?
- ‘God verhoedde dat alle goede projecten in de komende tijd verwateren. Zoals het aangenomen beleid om in Waterland-Oost CO2 vast te houden en het water omhoog te brengen. Klimaatmaatregelen zijn een grote kans voor het veengebied. De CO2-uitstoot is zo groot, daar moet wat aan gedaan worden. De biodiversiteit en de diversiteit in het landschap zijn erg belangrijk. En de kleur van bloemen moet terug in het landschap.’
- ‘Als boeren minder koeien per hectare hebben, moeten ze extra inkomsten krijgen. Bijvoorbeeld uit recreatie. Stop de toeristenbelasting in een Fonds voor de veenweiden en niet in de algemene middelen. Boeren moeten biologisch worden. Streekeigen producten is een beetje weggezakt nu.’
- ‘De SBW moet als luis in de pels samen optrekken met de natuurbeweging. Zij moet haar kennis vergroten en uitdragen. Vroeger zat in de Statencommissie Milieu een vertegenwoordiger van de Milieufederatie en in de Statencommissie landbouw iemand van LTO als adviseur. Die praatten mee in de discussies, ze stemden natuurlijk niet mee. Dat werkte goed toen.’
Heitje van Katham
Tot slot vragen we Barbara naar haar favoriete plek in Waterland. Ze heeft het antwoord meteen paraat: het Heitje van Katham in polder Katwoude vlakbij Volendam. Enthousiast licht zij haar keuze toe.
‘Het is een lang gerekte strook land tussen de Zeddeweg en een parallelweg, die uitkomt bij de Kathammer-molen. Dat landje is het laatste restje hoogveen dat we in de provincie nog hebben. Daar zie en ervaar je nog de oorsprong van Waterland. Er groeien naast soorten als veenpluis en zonnedauw vier verschillende soorten natte heide. En het is er gewoon mooi.’
Meer Visies n.a.v. het vijftigjarig bestaan van de SBW zijn hier te vinden.