Plannen voor de aanleg van een autosnelweg dwars door het Ilperveld en Varkensland bracht de mensen bij elkaar. De snode plannen werden van tafel geveegd en de Vereniging Behoud Waterland werd in 1973 opgericht. Rijk van den Hoek, vanaf 1980 betrokken bij de Vereniging later Stichting Behoud Waterland, beschrijft de eerste veertig jaar van deze roemruchte organisatie.
Het begon in 1973 officieel toen de Vereniging tot Behoud van Waterland werd opgericht. Er was op dat moment al enkele jaren onrust onder de bevolking in het Waterlands, naar aanleiding van het eerste streekplan voor Waterland.
Autosnelweg
Het plan kwam van de Provincie en besloeg globaal de ruimte tussen Hoorn, Zaanstad, Amsterdam en het IJsselmeer. Er waren verschillende inspraakavonden en al gauw bleek dat er onder de bevolking vooral grote bezwaren waren tegen de aanleg van een autosnelweg. In het verlengde van de A7 van Purmerend naar Amsterdam, via het Ilperveld en het Varkensland. Dit was een plan het Rijk. De bezwaarden, samen met de Provincie en andere milieuorganisaties, wonnen de strijd en de Vereniging werd een gerespecteerde organisatie in Waterland.
Purmer-stad
Binnen het streekplan bestond ook het voornemen om de hele droogmakerij Purmer te bebouwen. Purmerend zou een grote satellietstad van Amsterdam moeten worden. Deze plannen werden eveneens door de meerderheid van de bevolking afgewezen.
De Vereniging won deze strijd. Echter jammer genoeg maar voor de helft. Alleen het westelijk deel van de polder zou onderdeel van de stad worden, het oostelijk deel zou open blijven. Latere plannen, in de jaren negentig en in het eerste decennium van deze eeuw, om de oostelijke Purmer ook vol te bouwen, nota bene ‘om het landschap elders te redden’, werden gelukkig afgeslagen.
Fietspaden
De Vereniging werd uitgenodigd om deel te nemen in de begeleidingscommissie van het in de jaren zeventig opgerichte Nationale Landschap Waterland. Daarin zetelde de Provincie, de Waterlandse gemeenten, natuur-, agrarische en andere organisaties.
Via dit gremium heeft Behoud Waterland een fietspadenplan gelanceerd. Er waren in die tijd wel wat paden, maar die waren voornamelijk geschikt voor vee en landbouwvoertuigen. Het plan werd grotendeels door de Provincie in de jaren zeventig overgenomen en het netwerk is intussen behoorlijk uitgebreid.
Schaats- en kanoroutes
In december 1983 diende de vereniging een knelpuntennota in bij de Provincie voor de vele Waterlandse schaatsroutes in. Deze werd tegelijkertijd uitgebracht als IJskrant. Er stonden verschillende routes in beschreven en tegelijk werden er verschillende knelpunten gemeld met mogelijke oplossingen. Veel routes werden ‘s zomers gebruikt door kanovaarders. Daarmee werd rekening gehouden, zodat de oplossingen ook voor hen golden.
De Provincie heeft op de IJskrant gereageerd met de aanleg van kluunplaatsen, loopvlonders onder bruggen en steigertjes waar kano’s over land kunnen worden verplaatst naar een andere watergang. In de daarop volgende jaren werden in heel Nederland knelpunten geïnventariseerd voor schaatstochten en kanoroutes.
Chemisch afval
In 1980 werd het Burgerkomitee Volgermeerpolder opgericht. Het werd een ‘werkgroep’ van de Vereniging en protesteerde tegen de voortdurende aanvoer van gevaarlijk chemisch afval op de vuilstortplaats van Amsterdam nabij de bebouwde kom van Broek in Waterland. Vooral in de jaren vijftig en zestig was daar tussen het stadsafval veel restafval het giftige Agent Orange gestort. Dat vergif werd door de Amerikanen gebruikt in Vietnam als ontbladeringsmiddel. Veel Vietnamese burgers werden daar ernstig door besmet.
Amsterdam dacht van de protesten af te zijn door wat vaten met dioxine-houdend afval van het oppervlak en zo de belt te saneren. Na jarenlange strijd werd de vuilnisbelt geïsoleerd en afgedekt. In 2011 was die klus geklaard. Het afval is toegedekt en moet tot in de eeuwigheid bewaakt worden.
Tweede IJskrant
In februari 1993 verscheen een geheel vernieuwde versie van de IJskrant van tien jaar eerder. In kleur, met beschrijvingen van meer tochten, een kaart met daarop alle tochten, oude verhalen over Waterland en allerlei vormen van ijspret.
Deze IJskrant vond grote aftrek en kreeg zelfs landelijke verspreiding. In 1996 verscheen een tweede druk. Ook deze werd gretig afgenomen, zelfs in Nieuw-Zeeland.
Water & Land
Begin 1997 werd de Vereniging omgezet in een Stichting. Korte tijd later kreeg het eigen blad, de Waterkrant, concurrentie van de gezamenlijke waterproducenten in Nederland. Die brachten ook een Waterkrant uit.
De Waterlandse redactie pleegde overleg met die van de waterleidingbedrijven en concludeerde dat de naam van het blad meer bij de waterleiding paste dan bij Waterland. Tegen een redelijke vergoeding doopte de Stichting haar blad om in Water & Land.
In november 2004 werd het boekje ‘Winters Waterland’ uitgebracht. Na een serie winters waarin schaatstochten niet of nauwelijks mogelijk waren, werd daarin ook uitgebreid aandacht besteed aan andere winterse recreatiemogelijkheden, zoals skeeleren, ijszeilen, fietsen, wandelen, excursies naar boerderijen en museumbezoek. De schaatsroutes staan er ook in en op een uitneembare kaart die heel Laag Holland bestrijkt.
Nieuwe generatie
In 2008 traden enige nieuwe bestuursleden aan. Geleidelijk werd het werk van de oude bestuurders overgenomen door een nieuwe generatie. In het begin was het een wat moeizaam proces, maar sinds 2012 zit de vaart er weer in.