15 december 2015 - Als we het veen willen bewaren, moet het waterpeil omhoog. Maar hoe moet het dan met de melkveehouderij? Over die vragen discussieerden veertig mensen tijdens het door de SBW georganiseerde WaterlandBeraad.
De Stichting Behoud Waterland organiseerde op 8 december 2015 de WaterlandBeraad-avond over natte landbouw in de Waterlandse veenweidegebieden in het Weeshuis te Monnickendam.
Er waren ongeveer veertig mensen naar de bijeenkomst gekomen, onder wie veehouders, raadsleden en wethouders, mensen van de provincie Noord-Holland en van de Agrarische Natuurvereniging Water, Land & Dijken (WLD), biologen en ecologen, en inwoners en liefhebbers van Waterland. Kortom, een gemêleerd gezelschap.
Opvallend was dat de aanwezigen zeer geïnteresseerd waren en veel kennis hadden van het gebied. De veenproblematiek en de natte landbouwmogelijkheden werden in een open en goede sfeer met elkaar besproken.
Business case
Roel van Gerwen, medewerker van Landschap Noord Holland (LNH), zette uiteen dat de veenweiden moeten vernatten als wij het veen willen behouden. Daarom willen LNH en WLD grondig de ontwikkeling van rendabele landbouwbedrijven uitzoeken, waar met hogere grondwaterpeilen de productie van melk en vlees wordt gecombineerd met de teelt nieuwe gewassen. Dat uitzoeken doen zij in een gemeenschappelijk project, genaamd Innovatie Programma Veen (IPV), waarvan Van Gerwen projectleider is.
De verbouw van lisdodde die het goed doet in natte omstandigheden, werd als nieuw gewas genoemd. Je kunt bijvoorbeeld bier maken van lisdodde, je kunt delen als groente eten en lisdodde kan worden verwerkt als isolatiemateriaal. Ook de teelt van azolla (kroosvaren), cranberry en eendenkroos werd genoemd. Er wordt een ‘business case’ uitgewerkt voor deze gewassen. De teelt- en oogstmethoden moeten winstgevend zijn, de gewassen moeten kunnen worden verwerkt en verkocht.
Daarnaast zal de mogelijkheid van peil-gestuurde drainage verder worden onderzocht. In hoeverre kan daarmee de bodemdaling en de CO2 uitstoot worden gestopt? Er zal een proef worden uitgevoerd met een multifunctioneel bedrijf. Waar die proef gebeurt is nog niet bekend. Een aantal bedrijven hebben interesse getoond mee te werken aan de proef. Al met al is het IPV een omvangrijk onderzoeksprogramma dat pas in 2020 zal zijn afgerond.
Bodemverzoeting
Na het informatieve gedeelte van de avond brandden de vragen en opmerkingen los. Bijvoorbeeld, als de lisdodde of het veenmos steeds worden geoogst dan krijgt het veen toch geen kans om te groeien? Hoelang kun je bijvoorbeeld lisdodde verbouwen zonder dat de grond uitgeput raakt? Als de omgeving vernat, wat zijn de risico’s voor de volksgezondheid (malaria e.d.)? Koeien zullen meer last krijgen van leverbot. Van Gerwen zei dat de leverbot een belangrijk aandachtspunt is.
Opgemerkt werd dat de bodemdaling vooral wordt veroorzaakt door verzoeting van de bodem. De veenweiden zijn door het inlaten van het zoete Markermeerwater veel minder brak geworden waardoor er hele andere processen op gang zijn gekomen in de bodem. Dus de bodemdaling wordt niet (alleen) veroorzaakt door onderbemaling. Verder zijn veel speciale planten verdwenen door de verzoeting van het water.
Bloemrijk gras
Iemand merkte op dat de onderbemaling nodig is om met tractoren over het land te kunnen rijden. Maar dit is niet de enige reden. Lage waterstanden hebben in het algemeen als voordeel dat het gras in het voorjaar eerder gaat groeien doordat de warmere lucht beter in de koudere grond kan doordringen.
Ton Pieters, oud-medewerker van Staatsbosbeheer, voegde er aan toe dat door het vroege maaien het areaal aan bloemrijke hooilanden en de biodiversiteit sterk is afgenomen. Planten krijgen niet maandenlang de tijd om te groeien. Juist die bloemrijke hooilanden maken Waterland zo bijzonder. Tijdens de uitvoering van het IPV zal worden gekeken wat met bloemrijk hooi kan worden gedaan, aldus Van Gerwen. Dit hooi kan misschien worden geleverd aan Artis of er kan krachtvoer van worden gemaakt.
CO2
In de zaal werd verder opgemerkt dat het proces van bodemdaling al meer dan 1000 jaar aan de gang is. Het wordt mogelijk versneld door onderbemaling. Mensen maken zich erg druk om de CO2-uitstoot. Maar 60% van de wetenschappers durven niet met zekerheid te zeggen dat de CO2-uitstoot verantwoordelijk is voor de klimaatsverandering.
Iemand merkte scherp op dat de teelt van veenmos bijdraagt aan het vasthouden van CO2. Maar tijdens het proces van oogsten en drogen van het veenmos komt alsnog CO2 vrij.
Provincie
Ook een goede vraag was of er internationaal veel wordt samengewerkt op dit gebied. Het IPV is tamelijk uniek, er bestaan nog niet veel van dit soort onderzoeksprogramma’s. In Duitsland en Oostenrijk wordt al lisdodde geteeld en verwerkt tot isolatiemateriaal. LNH heeft onder meer contact met een universiteit in Duitsland.
Peter Hoogervorst, programmamanager van de provincie Noord-Holland voor Laag Holland, was ook aanwezig. Hij is blij met de samenwerking tussen LNH en WLD. Hij benadrukte echter dat het nog niet zeker is of de provincie het proefproject gaat steunen. De opzet van zo’n project is erg duur. Het huiswerk is nog niet af. Misschien ligt het meer voor de hand geld te stoppen in de verbetering van de technieken met onderwaterdrainage.
Boeren
In de zaal wordt geconcludeerd dat de boeren bij het IPV moeten worden betrokken. Maar dat gebeurt al door de samenwerking van LNH met WLD. WLD telt ongeveer 500 agrarische leden. Onduidelijk is hoe LTO over het IPV denkt. LTO is vertegenwoordigd in de gebiedscommissie voor Laag Holland. Via deze commissie wordt LTO bij het IPV betrokken. Van Gerwen benadrukt in dit verband dat een uitgangspunt van het IPV is dat ook wordt gekeken naar het perspectief van agrariërs in veenweidegebieden.
Martine Bijman van WLD merkt op dat op de proefboerderij vooral wordt getoetst of het zin heeft de productie van vlees en melk te combineren met de teelt van nieuwe gewassen in het natte veen. De agrariërs in het gebied moeten daarna zelf maar bepalen of ze dit willen doen. Ze kunnen daartoe niet worden verplicht.
Meer informatie over het IPV vindt u hier.